Jan Rotmans is heel hoopvol over de recente ontwikkelingen en vindt dat we op een uiterst belangrijk tijdsgewricht gekomen zijn, vergelijkbaar met de industriële revolutie van de 19de eeuw.

Een specialist terzake:

Jan Rotmans is al een 30 jaar professor transitiekunde  in Rotterdam.

Hij ontwikkelde onder andere klimaatmodellen en heeft een leerzame overzichtelijke kijk op maatschappelijke aspecten zoals milieu, economie, en waardenmodellen.

Hij is heel hoopvol over de recente ontwikkelingen en vindt dat we op een uiterst belangrijk tijdsgewricht gekomen zijn, vergelijkbaar met de industriële revolutie van de 19^de eeuw.

Zijn analyse van de huidige toestand:

We beleven eigenlijk een systeemcrisis:

• Er is een economische crisis: We groeien ten koste van geld dat er niet is.
• Er is een ecologische crisis: We verbruiken de hulpbronnen aan een te hoog tempo. De 16 warmste jaren ooit zijn in de 21ste eeuw genoteerd.
• Er is een politieke crisis : Het vertrouwen in de politiek en zelfs de democratie daalt. De economische belangen gaan voor.
• Dit alles is eigenlijk een gevolg van een morele crisis: Hebzucht en egoïsme zijn er de motor van. Dus is het belangrijk dat ieder over zichzelf reflecteert.

Ze zijn allemaal gevolgen van decennia lange ontkenningen van de problemen. Hoe meer men maatregelen uitstelt hoe dichter we bij een onomkeerbare chaos komen.

Het huidig tijdvak is cruciaal:

Het is aan de huidige wereldbevolking om de keuze te maken tussen met de oude waarden doorgaan tot het moment van no return of nu een volledige ommekeer te maken. Rotmans gebruikt het beeld van een institutionele stofzuiger.

Scharniermoment voor een ommekeer:

Die ommekeer moet eerst gebeuren in ons denken en ons gedrag. Maatschappelijk dienen dan de spelregels eraan aangepast.

We maken het einde mee van een maatschappij die werkt vanuit verticale structuren  (top-down) en machtsbastions. Het toekomstig model zal eerder decentraal en interdisciplinair georganiseerd zijn van onder uit. We zitten nu in een tussenfase, waarbij we de spartelingen zien van het ene en de geboorte van het andere.

We moeten daarbij er wel op letten dat nieuwe spontane initiatieven weer niet verkalken in de oude patronen. (zoals terug een centralisatie van zaken zoals Uber, BnB… )

In de opkomende cultuur zien we meer netwerken, coöperatieven, en bewegingen. Daarbij valt op dat vele initiatieven spontaan groeien. De bosbrossers zijn er een schitterend voorbeeld van.

Het feit dat Joke Schauvliege er een complot achter zag, lijkt me een voorbeeld van de vorige cultuur. Wie iets te verliezen heeft door de nieuwe initiatieven wil graag oude waarden selectief aanhalen als referentie.

Megabedrijven zijn machtsbastions. Rijke beleggers zijn machtsbastions.

Kleine initiatieven decentraliseren terug en zijn voor hen een bedreiging, want men wordt onafhankelijk van hen.

Andere waarden:

De oude waarden worden ontwricht door de nieuwe. Die zijn o.a. vertrouwen, keuzevrijheid en ruimte geven aan elkaar en natuurlijk aandacht voor het algemeen belang. Daaruit ontstaan een meer circulaire economie, een lossere interactie tussen vraag en aanbod en meer kennisdeling.

De overheid zal zichzelf in dat kader moeten heruitvinden, en zich meer richten op het mogelijk maken van wat burgers zelf organiseren.

Andere waarden in onszelf:

Het is te gemakkelijk om de ommekeer te verwachten van buitenaf. Voor dit alles dient in basis alles vanuit ons diepste zelf te komen. Inkeer is nodig: onderzoek naar je eigen ego en komen tot een zuiver innerlijke moreel. Onze authenticiteit en bezieling (terug) vinden is een deel van de weg. Het is leerzaam te durven zien dat de maatschappelijke problemen ook een spiegel zijn van onze innerlijke wereld.

Rotmans geeft hier een belangrijke aanwijzing, dat, als we ons geluk koppelen aan congruentie met onszelf en eigen verantwoordelijkheid opnemen, we zo samen een mooie en integere wereld kunnen opbouwen.

Het is niet verwonderlijk dat hij qua gedrag aangeeft dat ieder al op zijn minst de cultuur van vleeseten, verspillingen en vliegtuigreisjes dient te herzien.

Moed is nodig: Opboksen tegen machtsbastions zal een vranke eigenzinnige houding vragen. Daarin vrij zijn van angst is weer zo een innerlijke kracht die volgens hem nodig is.

Is de vrijmarkt niet allang een te heilige koe?

Op mijn hamvraag of de vrijmarkteconomie wel ‘koosjer’ is in dit kader, antwoordde hij dat de huidige paradigma's van de vrije markt in het hierboven geschetst verhaal niet vol te houden zijn.

Etienne Hoeckx