"Brazilië ís een paradijs, waar heel veel goeds over te zeggen valt. Toch ga ik elk jaar wat treuriger terug naar huis." Dat schrijft Luc Vankrunkelsven.

Oases, Grond-kracht voor een nieuwe lente "Brazilië ís een paradijs, waar heel veel goeds over te zeggen valt. Toch ga ik elk jaar wat treuriger terug naar huis. Het Paradijs ís niet oneindig. Het brokkelt af. Hoe lang kan dit nog doorgaan? Wanneer gaat dit Aards Paradijs landen tussen de limieten van de draagkracht van Planeet Aarde? Welk is in dit aftakelingsproces onze verantwoordelijkheid als Europeanen en Chinezen?" Dat schrijft Luc Vankrunkelsven in "Oases, Grond-kracht voor een nieuwe lente'". Jan-Pieter Everaerts van De Groene Belg wijdt er een uitgebreide bespreking aan die we wat inkorten. Luc, al jaren lid van Groen en 55plus, levert soms ook denkertjes op.

https://www.facebook.com/groenplus

De 'Kaltstellung' van de Braziliaanse savanne

De Cerrado was een uitgestrekt savannelandschap in het Braziliaanse binnenland dat als een soort spons voor regenwater functioneert en dat water vervolgens lost in grote rivieren. De Cerrado is veel minder bekend dan het ook al zwaar belaagde Amazonewoud, maar zoals Luc aantoonde, minstens even belangrijk voor de biodiversiteit en het ecologisch functioneren van Zuid-Amerika (en de planeet).

Dat de Cerrado verdwijnt is te wijten aan grootschalige plantages van soja- en andere monoculturen die in Brazilië haast ongestoord aangelegd kunnen worden en een integraal onderdeel vormen van de wereldwijde agro-industrie die ook in Europa de kleine boeren er tussen uit pest. Denk aan de 600 boeren die in Frankrijk alleen al, elk jaar zelfdoding plegen.

'Big Paraiso': hoe lang nog paradijselijk ?

Al 27 jaar ijvert Luc Vankrunkelsven met Wervel ? Werkgroep voor een Rechtvaardige en Verantwoorde Landbouw ? voor meer respect voor de kleinschalige, ecologisch functionerende landbouw. Hier en elders in de wereld. Als pater norbertijn die afwisselend in Brussel en Averbode woont en elk jaar ook een tijd rondreist in Brazilië, levert Luc met 'Oases' zijn 14 de boek af. Zes van zijn boeken werden ten behoeve van de Brazilianen ook in het Portugees uitgegeven.

Er valt heel veel moois en opwindends te vertellen over Brazilië en zijn Brazilianen. Steevast vragen ze: "Gostou?" "Beviel het je hier?" Het standaardantwoord hoort dan te zijn: "Gostei!" "Ja, hoor. Fantastisch. Paradijselijk is het hier." Mag ik toch maar de lastigaard blijven uithangen en zo nu en dan de schaduwzijden van 'Big Paradiso' belichten? Er is niet aan te ontkomen." Aldus Luc aan het eind van zijn rondreis in 2015 door het onmetelijke land.

Oases ?

In zijn inleiding ? kortweg 'Oases ?' getiteld ? staat Luc voor het soort vragen waar tegenwoordig iedereen voor staat die én ecologisch geëngageerd én geïnformeerd is: waar de moed, de hoop vinden om verder voor planeet Aarde en zijn bewoners te blijven opkomen ? En hoe trachten iets te realiseren ?

Luc:  "Zijn 'Oases' niet correcter om te beschrijven wat ons te doen staat: oases ontdekken, ze bezoeken om er ons aan te laven en om ze met elkaar te verbinden. Zoals natuurgebieden in Brazilië en Europa niet in eilanden mogen teruggedrongen worden, maar met corridors verbonden moeten worden. Opdat het leven kan doorgegeven worden. In volheid."

Luc citeert hier volop de filosofe Hannah Arendt, "fan als ik van haar ben".

Arendt schreef: "De groeiende wereldloosheid in de Moderne Tijd, het verdorren van de ruimte tussen ons, kan ook de gestage verwoestijning van de wereld waarin wij leven genoemd worden (...) Moderne psychologie is woestijnpsychologie: ze voedt de meest verschrikkelijke waan, namelijk dat er iets aan ons scheelt, terwijl wij in woestijncondities niet kunnen leven en daarom het vermogen verliezen om te oordelen, te lijden en te verdoemen. Voor zover de psychologie de mensen probeert te 'helpen', helpt ze hen zich aan de woestijncondities 'aan te passen'. Dit ontneemt ons onze enige hoop, met name dat wij in staat zijn de woestijn tot een menselijke wereld om te vormen, omdat wij weliswaar in de woestijn leven, maar er niet uit afkomstig zijn. De psychologie zet de dingen op hun kop. Want juist naarmate we lijden onder de woestijncondities, zijn we nog menselijk, zijn we nog intact. Het gevaar bestaat erin dat we echte bewoners van de woestijn worden en ons er thuis voelen."

Die verwoestijning: denk aan de betonwoestijnen die vele steden zijn. Waar je in de steegjes van de blauwe lucht boven je hoofd, nog slechts een smal streepje ziet. Waar je vanuit torengebouwen stadspanorama's te bezichtigen krijgt met daarin haast geen vleugje groen. Voor elke 'buitenmens' een onwezenlijke ervaring. Of in de woorden van mijn vader toen hij het Schaarbeek zag waar ik 27 jaar geleden naar verhuisd was: 'Hier zou ik nog niet willen doodliggen."

Geef ons dan maar 'Oases om te ademen', zoals Luc bovenaan pagina 7 titelt. Oases zijn voor hem en Hannah Arendt "al die levensgebieden die onafhankelijk, of grotendeels onafhankelijk van de politieke condities bestaan. Er is iets fout gegaan met de politiek, dat wil zeggen met onszelf, voor zover wij in het meervoud bestaan ? en niet met wat wij kunnen doen en maken, voor zover we in het enkelvoud bestaan: zoals in de afzondering van de kunstenaar of de eenzaamheid van de filosoof, in de inherent wereldloze verhouding van mens tot mens, zoals die in de liefde en soms ook in de vriendschap gegeven is. (...) Waren deze oases niet intact, we zouden niet weten hoe we moeten ademen. (...) De oases mogen alleszins niet gelijkgesteld worden aan 'ontspanning'; het zijn leven schenkende bronnen, die ons in staat stellen om in de woestijn te leven, zonder ons ermee te verzoenen." (ibidem)

"Gelukkig zijn er de laatste jaren ook psychologen die Arendts diagnose van de verwoestijning zullen onderschrijven en die zich niet aan 'woestijnpsychologie schuldig maken" schrijft Luc. En hij citeert de Canadese schrijfster Naomi Klein die oproept tot een wereldwijde basisbeweging voor radicale verandering. "Iedere tijd opnieuw staan Arendts, Carsons en Kleins op. Sterke vrouwen die ons naar onze bronnen en oases van menselijkheid verwijzen."

"Ik ben geen psycholoog" vervolgt Luc, "maar mijn schrijven heeft iets therapeutisch. Althans voor mezelf! Laat ons hopen dat de lezer er niet door afgeschrikt wordt. Laten we ons laven aan de vele oases die ons resten en aan de bronnen die opnieuw ontspringen. Het zijn reizen en geschriften om de woestijnen aan beide kanten van de Atlantische Oceaan niet langer te aanvaarden. Laat ons internationaal netwerken. Internet kan ons helpen, maar af en toe een transatlantische ontmoeting bij elkaars bronnen inspireert nog meer."

Oorlog om water

Lucs eerste hoofdstuk gaat over de "Wateroorlog tussen de stad Rio de Janeiro en de staat São Paulo".

"Water' is in Rio de Janeiro al 450 jaar een thema" schrijft Luc. Halfweg 19e eeuw werd het echt een levenskwestie. "Het werd opmerkelijk heter in Rio de Janeiro en de watervoorziening dreigde in het gedrang te komen. Reden? De ontbossing voor monocultuur koffie op de berg Tijuca. Het is de verdienste van de toenmalige keizer, van de berg terug te bebossen met merkelijk positieve gevolgen."

Ondertussen zijn de Braziliaanse rivieren echter zeer zwaar vervuild geraakt en dat verergert nog de problemen. En dus staan op meer en meer plaatsen, ook in Brazilië, de betrokken partijen in hun strijd om water, met getrokken messen tegenover elkaar.

"Waterbedrijf zelf grootste verspiller"

Zo luidt de volgende titel van Luc. Tja, je zal als burger maar selectief je vuil sorteren en dan in de pers lezen dat de afvalmaatschappij het toch weer op één hoop gooit. Of je zal zoals in de staat Sao Paulo het geval is, zuinig omspringen met water, maar dan via de media vernemen dat waterbedrijf Sabesp "zelf verantwoordelijk is voor een immense waterverspilling". In 2013 constateerde men dat tijdens het vervoer van de waterreserves naar de woningen 31,2 % van het water verloren ging. Van elke 100 liter dat uit de waterwinningen wordt onttrokken, bereikt maar 70 % zijn bestemming. Dat verlies is voldoende om de bevolking van Rio de Janeiro ? de tweede grootste stad van het land - van water te voorzien. "

"70 % is blijkbaar een veel voorkomend getal als het over water gaat", filosofeert Luc. "Wij zelf bestaan voor 70 % uit water; 70 % van het wereldwaterverbruik gaat naar de landbouw (vooral de grootschalige, monocultuur exportlandbouw); 70 % van de regen die 's zomers in deelstaat São Paulo valt, komt van het Amazonegebied; in São Paulo bereikt maar 70 % van het gewonnen water de consument."

Maar Luc weet ons ook te vertellen over de actie van een bioloog die "op zijn eentje in de loop der jaren diverse soorten mangroven begon aan te planten. Zoutminnende bomen die wereldwijd vernietigd worden voor havens, woningbouw, agressieve teelt van scampis, etc. Niet iedereen was/is gelukkig met zijn eenmansactie, want als de bomen groeien, ontnemen ze het 'zicht' van de Cariocas op het meer. Liever een dood meer met een pittoresk panorama, dan een levend meer met zoutminnende bomen eromheen! Maar de man hield vol. De bomen staan netjes rond het water, mét de nodige compromissen. Hier en daar toch geen bomen 'voor het zicht van de mensen'. Elders worden ze bijgeknipt opdat de toeristen het meer toch goed zouden kunnen zien. Ondertussen is het wel een lévend meer met zuurstof en vis in het water geworden.

Aan de strandkant/de baai-zee van Ipanema (naast het tot de verbeelding sprekende Copacabana) werden door de overheid hier en daar terug oases met oorspronkelijke strandbegroeiing beplant. Is herstel dan toch mogelijk? In de 19e eeuw de heraanplant van het stadswoud Tijuca; in de 21ste eeuw de mangroven van Ipanema. In de 19e eeuw een machtige keizer. In de 21ste eeuw een koppige burger met geloof in de ommekeer. 't Ja, zo nu en dan behoort een andere wereld tot de mogelijkheden."

Nieuw licht op het conflict om Oekraïne

(Landbouwland-prijzen 2013; http://ukrainianweek.com/Politics/70254)

Het meest verrassende onderdeel van het 'Oases-boek' was het laatste luik, de epiloog. Titel: "Rabo, landjepik en soja?" En dat gaat nu eens niet over Brazilië, maar over Oost-Europa en de manier waarop West-Europa ? hier in de vorm van de Nederlandse Rabobank ? daar aan landdiefstal doet.

Als je dit hoofdstuk leest, krijg je meteen een heel andere kijk op het conflict om Oekraïne tussen de EKU ? de Europese Kapitalistische Unie - en Poetins oligarchen-Rusland. In wat ooit "de graanschuur van de Sovjetunie" was, ligt enorm veel bijzonder vruchtbaar land ? de beroemde 'zwarte aarde' / 'chernozem'  ? voor het grijpen om er met name soja op te winnen. Of om mee te speculeren want de grondprijzen zijn er pijlsnel aan het stijgen. En zowel banken zoals Rabo alsook multinationals zoals gifproducent Monsanto waren er als de kippen bij om 'de markt' voor zich in te palmen. Met als gevolg dat veel boeren zonder grond komen te zitten. Geen probleem voor de EKU: zo krijg je weer een prima reservoir aan goedkope arbeidskrachten om in West-Europa de bedrijven van sociale dumping te laten profiteren.

Eindigen doen we met "iets 'hoopvols'" dat Luc zondagochtend 26/3/17 kon meedelen: "In het vooruitzicht van de vastencampagne van de Braziliaanse bisschoppen die nu nog tot Pasen loopt, werd najaar 2016 een brede 'Cerrado-coalitie' opgericht, met de kerken, NGO's, bewegingen, etc. Historisch gewoon. En nu in de veertigdagentijd staan de verschillende 'biomas' (grote ecosystemen in Brasil, centraal. Met voor het eerst heel centraal de Cerrado. Ik weet niet of mijn gezaag er mee te maken heeft, maar ik ben daar wel erg opgetogen over."

Jan-Pieter Everaerts

"Oases ? Grond-kracht voor een nieuwe lente", Luc Vankrunkelsven, ISBN: 9789081486842, [email protected]

Voor andere nog bij Wervel te verkrijgen publicaties van Luc Vankrunkelsven: zie www.wervel.be/publicaties

Behalve Lucs boek aanschaffen, kan u hem overigens ook eens uitnodigen voor een lezing mét film: [email protected]

Over de Oekraiense zwarte aarde: zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Chernozem

Ook nog deze linken meegeven naar een filmpje gemaakt voor de boekvoorstelling van 'Oikos' in Lier. Zie: https://www.youtube.com/watch?v=mKnVCCIFnpM&t=30s

En vanuit EP-parlement: https://www.youtube.com/watch?v=3EFns6PtAPI&t=72s

Bron: De Groene Belg - Onafhankelijk Belgische e-zine - 26/3/2017

De Groene Belg is een onafhankelijke uitgave van vzw Mediadoc. Voor alle correspondentie: [email protected]