Onlangs stelde ik aan een vooraanstaande historicus de volgende vraag: “Ik probeer te begrijpen hoe het kan dat een geschiedkundige tegelijkertijd ook een (Vlaams)nationalist kan zijn. Ik kan daar niet bij. In mijn ogen is het nationalisme doorheen de geschiedenis een belangrijke factor in het veroorzaken van conflicten, oorlogen en polarisatie. Kunt u mij daarover wat meer inzicht bijbrengen?”

Zijn antwoord kwam in essentie hierop neer: Waar mensen samenleven is er iets als een gelaagde groepsidentiteit, waarin ‘cultureel behoren tot’ een grote rol speelt. Een mens heeft nood aan een groepsidentiteit; godsdienst en de natie vormen onze identiteit als groep. Godsdienst en nationalisme hebben een mobiliserende kracht, zijn soms een zegen en een vloek tegelijk. Godsdienst en natie kunnen mensen verbinden.

Maar, net zoals in godsdienstige staten, kan ook een gelaïciseerde natiestaat verglijden naar polarisering en geweld. Er zal altijd een spanning zijn omtrent de vraag ‘wie er tot de natie behoort’. Hoe ver gaat onze solidariteit? Nationalisme is een sterke kracht die tot een massaoorlog kan leiden en in een uiterste variante kan uitlopen op genocide. Zoals bv. in ex-Joegoslavië.

Nationalisme kan ook de democratie ondermijnen, wanneer ze de interne diversiteit, het interne pluralisme, bemoeilijkt. Nationalisme kan zelfs leiden tot het opheffen van de democratie en de invoering van een éénpartijstaat. Zoals bv. nazi-Duitsland, waar het nazisme verwerd tot een gelaïciseerde totalitaire religie.

John Lennon zong erover in ‘Imagine’:

“Imagine there’s no countries
It isn’t hard to do
Nothing to kill or die for
And no religion, too”

De mens heeft nood aan een groepsidentiteit begrijp ik nu beter. De Europese identiteit neemt in zijn overwegingen een belangrijke plaats in. In zijn ogen bestaat wereldsolidariteit bijna niet en er zullen altijd grenzen zijn tussen ‘wij’ en ‘zij’, welke ook de inhumane gevolgen ervan soms kunnen zijn. Is dat nu niet het echte probleem, dat we te weinig wereldburgers zijn.

Neem nu Afrika. Elisabeth Wathuti, de klimaatactiviste, stelt dat, terwijl honderdduizenden mensen hun dorpen dienen te verlaten en zwerven, op zoek naar water en vruchtbaar land, de rijke aardbewoners vooral bezig zijn met het nastreven van hun pleziertjes. Waar blijft het Marchallplan voor Afrika? En de aandacht voor de vele vergeten oorlogen in dat continent? En mondiaal?

Wij ecologisten zeggen het al langer, we hebben maar één aarde. We zijn allemaal aardbewoners; tot spijt van wie het benijdt, verbonden met mekaar.

Als we de geopolitieke machtsspelletjes nu eens overboord gooien?
En de zorg voor de aarde en het welzijn van zijn inwoners voorop zouden stellen?
Geen ‘wij’ en ‘zij’ meer, maar allemaal wereldburgers!
Imagine.

Rik Holvoet