Zoals alles heeft digitalisering vooren nadelen. In haar geval zijn de voordelen krachtig, verblindend, indrukwekkend en schijnbaar eindeloos.De nadelen zijn haast even heftig: cybercriminaliteit, privacyschending en discriminatie.

Het grootste nadeel, wat mij betreft, is de nieuwe, grotere en groeiende ongelijkheid tussen mensen. Je zou vermoeden dat de digitale kloof stilaan gedicht wordt en dat mensen steeds meer en beter surfen door de digitale wereld. Dat is niet zo.

Uit de nieuwe Barometer voor Digitale Inclusie (Koning Boudewijnstichting 2022) blijkt dat de digitalisering van onze maatschappij is toegenomen sinds de sanitaire maatregelen van de COVID-crisis. Meer dan ooit hebben burgers toegang tot digitale technologie en maken ze gebruik van digitale diensten. Dit vertaalt zich echter niet in een toename van de digitale vaardigheden. Bovendien profiteren mensen die sociaal-economisch en cultureel kwetsbaar zijn minder van de toenemende digitalisering dan de bevoorrechte personen.

Schokkend is het om in het KBS-rapport te lezen dat 46% van de Belgen tussen 16 en 74 jaar digitaal kwetsbaar is én dat die groep groeit ten opzichte van 2019. Deze toename is te verklaren doordat de digitale vaardigheid van personen langzaam evolueert. Bestaande digitale vaardigheden moeten  constant bijgeschaafd worden, nieuwe va a r d i g h e d e n aangeleerd. Het gaat om een grote groep mensen die de greep op hun omgeving voelen ontglippen. Omdat ze niet het juiste toestel of internetabonnement hebben, omdat ze hun toegangscode vergeten zijn, of omdat voor hen het ‘intuïtief  ontwerp’ van de software bepaald onbegrijpelijk is. Een akelig gevoel.

Overheidsdiensten schakelen steeds meer over op digitale diensten. Hogere overheden moedigen lokale besturen hierin aan met campagnes zoals ‘gemeente zonder gemeentehuis’. Ze dreigen daarmee hun opdracht om alle burgers gelijk te behandelen, zelf te ondergraven.
Veel lokale besturen en OCMW’s voelen zich geroepen om de ‘digitale kloof te dichten’. Het is maar de vraag of dat hun verantwoordelijkheid is. Is het een  haalbare ambitie, of is het eerder een sisyfuswerk? Of zal het eerder de frustratie vergroten van de risicogroepen, aan wie het signaal wordt  gegeven dat het hun tekortkoming is? Hun probleem is allicht niet opgelost door een abc-van-de-pc-cursus te volgen.

De digitale wereld is integraal gestoeld op privaat initiatief. Zowel de bekabeling, de datacenters, als de besturingssystemen en de toepassingen worden ontwikkeld, geëxploiteerd en verkocht door private bedrijven, die daar gigantische winsten op realiseren. Dat maakt deze bedrijven zeer machtig. Google, Amazon, Facebook, Apple, en Microsoft zijn de meest invloedrijke techbedrijven. Sommigen zijn rijker en machtiger dan nationale staten. Gecombineerd met ernstige risico's op privacy, surveillance, desinformatie en machtsmisbruik, maakt dat er reden is om ons zorgen te maken.

Mochten deze private spelers zich inschakelen in een context die democratisch geschraagd en gecontroleerd wordt, dan hoeft er geen probleem te zijn. Maar dat is bij de grote spelers niet altijd zo gebleken. Ook niet op fiscaal vlak. De opkomst van bepaalde digitale activiteiten en nieuwe bedrijfsmodellen wordt een steeds groter probleem voor de bestaande belastingstelsels. Het is belangrijk dat alle economische sectoren eerlijk worden belast en dat ze bijdragen aan onze samenleving. Zolang er geen internationale belasting van de digitale economie bestaat, zijn de  goedbedoelde overheidsinspanningen om 'de digitale kloof te dichten' onevenwichtig en unfair.

Een overheid die - ongetwijfeld vanuit goede bedoelingen - deze digitale sector faciliteert, zonder alle randvoorwaarden te controleren, ondergraaft zichzelf. Wie in Antwerpen woont of werkt, ondervond de gevolgen van de cyberaanval op de stad maandenlang.

Het beste wapen tegen digitale uitsluiting is het behoud van de menselijk dienstverlening. Uiteraard kunnen digitale diensten aanvullend en ondersteunend zijn, maar ze kunnen nooit het menselijk contact vervangen.

• //media.kbs-frb.be/nl/media/9843/Zoom_digitale_inclusie_2022 
• //www.vlaanderen.be/agentschap-binnenlands-bestuur/blikvangers/gemeente-zonder-gemeentehuis

Joost Fillet

Foto: Laurane