Om uw tanden in te zetten

Eet u ook graag een stukje vlees? Gewoon in de pan, op de boterham of op de BBQ?Dan is dit een artikel voor u. Lees zeker verder. Meer dan waarschijnlijk is gekookt of gebraden vlees gedeeltelijk verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de grote hersenen die kenmerkend waren voor de Homo Sapiens en de mensen hebben gemaakt tot wie ze nu zijn. Calorieën uit gekookt vlees en uit groenten zijn sneller en gemakkelijker te consumeren en te absorberen dan in rauwe vorm.

Cultureel en sociaal

De domesticatie van bepaalde dieren, samen met de domesticatie van wilde granen en groenten, markeren het begin van de landbouwgeschiedenis.

De hele geschiedenis door heeft het jagen en het kweken van dieren deel uitgemaakt van onze verhalen, mythologieën en sommige van onze wettelijke en religieuze systemen, zoals het gemeste kalf voor de verloren zoon, de middeleeuwse boswetten die gebieden afbakenden waar niemand anders dan de heersers konden jagen, de geofferde schapen om het begin van het offerfeest te markeren, zelfs de geroosterde everzwijnen geconsumeerd aan het einde van elk avontuur van Asterix en Obelix.

De dag van vandaag wordt er meer dan ooit, in allerlei kookboeken en kookprogramma’s op TV en het internet, het bereiden van vlees als een essentiële lifestyle gepromoot. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in de meeste huishoudens er ‘traditioneel’ wordt gekookt. Het eten van vlees wordt en is een gewoonte.

Maar is vlees nog steeds cruciaal voor het menselijk leven? Sommigen beweren dat, alleen maar omdat we altijd vlees hebben gegeten. Wat niet betekent dat we dat moeten blijven doen, als we alle voedingsstoffen en eiwitten die we nodig hebben elders kunnen krijgen?

Economie

Tegenwoordig wordt bijna alles uitgedrukt in geld. Daarom eerst de praktische kant van de zaak.

Tewerkstelling. Sinds 1991 is de procentuele tewerkstelling in de agrarische sector op mondiaal vlak van 43% naar 26 % gezakt in 2017. In België ligt dit cijfer nog lager: van bijna 3% naar 1.27%. In Nederland is dit van 4.4% naar 2.2% gezakt. Zelfs in Frankrijk, het landbouwland bij uitstek, is de huidige tewerkstelling maar 2.8%. (1)
De oorzaak is niet ver te zoeken.

Vleesproductie. Buiten een klein aantal ‘groene’ boerderijen bestaat de ouderwetse visie van een gemengde boerderij met tarwe, kippen en varkens bijna niet meer. Sinds het midden van de 20ste eeuw worden de principes van de industriële revolutie ook op de landbouw toegepast. Mechanisatie, specialisatie en schaalvergroting zijn duidelijk de codewoorden. Kortom, hoe kan de winst worden gemaximaliseerd.

Het wereldwijde voedselsysteem is sterk afhankelijk geworden van goedkope middelen, chemische sprays en medicijnen. Het wordt steeds meer gecontroleerd door een handjevol multinationale bedrijven (2). De sociale gevolgen van dit systeem zijn verwoestend. De massaproductie deed de prijs kelderen waardoor de kleinere boerderijen zich moesten aanpassen of verdwijnen. “Change or die” was het credo.

Tussen 1948 en 1978 verdubbelde de Belgische arbeider zijn vleesverbruik: twee keer meer varkensvlees, vier keer meer ham, vijf keer meer vleesbeleg en maar liefst 19 keer meer kip. Dat cijfer had alles te maken met de opkomst van ‘kippenfabrieken’. Daar werden kippen gekweekt met als enige doel vleesproductie.

Elk jaar worden in België 300 miljoen kippen gekweekt en geslacht voor hun vlees. Meer dan 90% van die vleeskippen is afkomstig van grootschalige kwekerijen waar enorm grote loodsen volgepropt worden met tienduizenden kippen. (3) en (4).

Het resultaat was dus de ‘fabrieksboerderij’, eerst voor kippen, dan varkens en weer later voor het andere vee. Producenten ontdekten dat dieren binnen konden worden gehouden en konden worden gefokt om sneller te groeien en op de juiste plaatsen dikker te worden.
Zeugen worden tot vier weken in draagkratten gehouden. Als ze zwanger zijn worden ze vervolgens in kraamhokken geplaatst. Industrieel gefokte varkens brengen hun leven door in hokken.

De veehouderij wordt nu op dezelfde manier gestroomlijnd, waarbij koeien de laatste paar maanden van hun leven worden vetgemest in voederplekken zonder toegang tot gras.

Gezondheid

Zeggen bovenstaande cijfers u niet veel? Misschien wel uw gezondheid?

Het is al lang geen losse bewering meer dat het eten van veel bewerkt en/of rood vlees, het risico op hart- en vaatziekten kan verhogen, een groter risico op (darm)kanker met zich mee brengt, de kans op diabetes type 2 en het krijgen van een beroerte vergroot.

Kanker. De World Health Organisation (WHO) heeft aangetoond dat er een relatie is tussen het consumeren van rood en/of bewerkt vlees en het risico op het krijgen van (darm)kanker (5). Elke 100 gram rood vlees meer per dag hangt namelijk samen met een 17% hoger risico op het krijgen van darmkanker. Ook is er bewijs voor het mogelijk krijgen van pancreas- en prostaatkanker door het consumeren van rood vlees.

Diabetes type 2. Vlees bevat veel verzadigde vetten. Een hoge inname van deze vetten beïnvloedt de insulinehuishouding. Insuline is een hormoon dat nodig is om bloedsuiker om te zetten in energie.

In een grootschalige studie gingen Chinese onderzoekers na of er een verband bestaat tussen het eten van vlees en het ontwikkelen van diabetes (6). Na dit 10 jarig onderzoek blijkt dat diegenen die het meest rood vlees aten 23% meer kans hadden op diabetes. Ook een hoge consumptie van gevogelte bleek een negatief effect te hebben: de kans op diabetes steeg met 15%.

Beroerte en hart- en vaatziekten. Door het eten van veel vlees kan er een beroerte ontstaan als een herseninfarct of een hersenbloeding. Voor elke portie rood vlees per dag stijgt de kans op een beroerte met 11% tot 13%. Dat blijkt uit een studie gepubliceerd in ‘Stroke: Journal of the American Heart Association’ (7).

Het milieu

Goed, uw gezondheid is misschien niet zo prioritair, maar u geeft toch om het milieu, niet?

Waterverbruik. De planeet wordt geconfronteerd met groeiende waterbeperkingen omdat onze zoetwaterreservoirs en waterhoudende grondlagen opdrogen. Volgens traditionele schattingen is de landbouw goed voor ongeveer 70% van al het water dat tegenwoordig in de wereld wordt gebruikt. Een onderzoek uit 2013 wees uit dat het tot 92% van ons zoet water gebruikt, waarvan de dierlijke producten bijna een derde deel uitmaakt. (8)

In de onderstaande tabel wordt weergegeven hoeveel water er nodig is om een kilogram voedsel te produceren.

Groenten	322 liter/kg
Kippenvlees	4325 liter/kg
Varkensvlees	5988 liter/kg
Schaap- / Geitenvlees	8763 liter/kg
Rundsvlees	15415 liter/kg

Watervervuiling. De Food and Agriculture Organization (FAO) van de VN is van mening dat de veehouderij, die nog steeds sneller groeit dan de productie van gewassen, ernstige gevolgen heeft voor de waterkwaliteit (9).

Het gaat om verschillende soorten waterverontreiniging. Het water bevat nutriënt (stikstof en fosfor uit meststoffen en dierlijke uitwerpselen), pesticiden, sediment, organisch materiaal, ziekteverwekkers (e-coli, enz.), metalen (selenium, enz.) en nieuwe verontreinigende stoffen (residuen van geneesmiddelen, hormonen en additieven voor de voeding van dieren).

De World Water Council vreest dat op korte termijn de watervervuiling het meest urgente probleem is. (10)

Grondgebruik en ontbossing. Vee is 's werelds grootste gebruiker van landbronnen, zegt de FAO, "...met wei- en akkerland voor de productie van voer dat bijna 80% van alle landbouwgrond vertegenwoordigt. Voergewassen worden gekweekt in een derde van het totale akkerland, terwijl het totale landoppervlak bezet door weiden gelijk is aan 26% van het ijsvrije aardoppervlak" (11).

Klimaatverandering. Volgens het Intergouvernementeel panel (IPCC) van de VN over klimaatverandering, is landbouw, bosbouw en ander landgebruik goed voor 24% van de broeikasgassen. (12) Pogingen om de rol van de veeteelt hieruit te selecteren variëren sterk, van 6% tot 32%. Volgens de “Meat Atlas”, hangt het verschil af van de basis van de meting. Moet het gewoon vee zijn of moet het nog een heleboel andere factoren bevatten? (13)

Verschillende landbouwmodellen hebben verschillende emissieniveaus. Dit heeft geleid tot vinnige discussies rond extensieve versus intensieve landbouw en regeneratieve biologische landbouw. Dit laatste model verbetert het milieu in plaats van het uit te putten. Het ziet de landbouw niet als een afgezonderd iets maar als onderdeel van een geheel: van milieu, maatschappij en economie.

Dierenleed & Ethica

Leed. De meerderheid van de Belgen legt elke avond een stuk vlees op zijn bord, maar vindt tegelijkertijd dat dieren niet mogen lijden. Onze maatschappij roept moord en brand wanneer het nieuws over een slachthuis dat wel erg driest te werk gaat ons bereikt. We zijn ook verontwaardigd wanneer we enkele schapen op TV zien slachten. Tezelfdertijd leggen we een dood dier op ons bord. Merkwaardig.

Ethica. Christine Korsgaard, Professor Philosophy van de Harvard University, stelt dat “hoewel het misschien erger is om een mens dan een niet-mens te doden, betekent dit niet dat niet-menselijke wezens voor het algemeen belang van de mens kunnen worden opgeofferd”. Zij concludeert dat we een zeker gevoel van solidariteit hebben met andere wezens met gevoel en dat het schaden van medeschepselen geen goede manier van samenleven kan zijn (14).

Wat nu?

Sommige personen en organisaties zeggen dat veganisme de enige oplossing is (15).
Rationeel gezien zou het absoluut niet onlogisch zijn om onze vleesconsumptie sterk terug te schroeven. Toch worden vegetariërs, ondanks een licht veranderende mentaliteit, nog steeds raar bekeken.

Maar toch… als u gevoelig bent voor één van de bovenstaande punten: de huidige productiemethodes, uw gezondheid, het milieu, het dierenleed of gewoon vanuit ethisch oogpunt, dan vraag ik u : verminder drastisch de hoeveelheid vlees die u eet, u bewijst er uzelf, uw naasten, het milieu en de natuur een dienst mee!

Bronnen