David Quammen: “Mensen zijn groter in aantal dan welk ander groot diersoort. Op gegeven ogenblik komt er een correctie”. Wetenschappelijk journalist en auteur van “Spillover” legt uit waarom de vleermuizen zo sterk betrokken zijn bij zoveel virussen en waarom het corona-virus zo succesvol is.   Het is vijf uur in de namiddag in Bozeman, een kleine stad in Montana (EU) waar er plaats is in overvloed en social distancing niet opgelegd hoeft te worden omdat het sinds eeuwen deel uit maakt van de omgeving. David Quammen, 72 jaar, werkt in zijn tuin als de telefoon rinkelt. “We wandelen in de wijk met de hond, en groeten de buren aan de overkant van de straat, en sinds zes weken kom ik niet op minder dan twee meter van een andere persoon, buiten mijn vrouw.“ zegt de gepensioneerde wetenschapper aan El Païs. Enkele jaren geleden reisde hij naar de vier windstreken van de planeet en ging hij op jacht naar de zoönotische virussen, de virus die overspringt van gewervelde dieren op de mens. Het resultaat van dit onderzoek staat vervat in “Spillover: Animal Infections and the Next Human Pandemic“ of Contagio, naar het Spaans vertaald door de uitgeverij Debate die het boek vanaf de 15de mei op de markt brengt. Het boek fascineert maar doet ook verschieten want spreekt over een pandemie die erg gelijkt op die veroorzaakt door de Covid-19. Vandaag is het een van de referentiewerken die inzicht geeft op hoe een virus de wereld kan laten stilstaan.   Vraag: Bent u verrast door wat er vandaag gebeurt?Antwoord: In geen geval. De virus afkomstig van een vleermuis die daarna overgaat op de mens, de relatie met een markt in China, en het feit dat dit over een corona-virus gaat, was te verwachten. Dat is wat de wetenschappers me zeiden toen ik op onderzoek ging. V: Niet erg verrast dus?A: Toch wel, door het gebrek aan voorbereiding om dit virus te bestrijden, door de overheden en de systemen van volksgezondheid die niet reageerden. De wetenschap wist dat dit ging gebeuren. Dit verrast me en stelt me teleur. De overheden wisten dat dit kon gebeuren maar waren niet bekommerd om dit voor te bereiden. V: Waarom?A: Onderzoekers zeiden dat dit volgend jaar kon gebeuren, over drie jaar, of misschien over acht jaar. De politiekers zeiden tot zichzelf: ik ga geen geld verspillen voor wat niet zal gebeuren binnen de termijn van mijn mandaat. Daarom werd er geen geld besteed aan meer bedden in de hospitalen, in intensieve zorg, aan beademingstoestellen, aan maskers en handschoenen.  V: Mocht die voorbereiding wel bestaan, zouden we dan ook in quarantaine zitten?A: Ik denk het niet. De wetenschap en de technologie om deze virus aan te pakken, staan op punt. Maar er was geen politieke wil, en daardoor ook geen geld, noch coördinatie tussen overheden in binnen- en buitenland. Dat is evengoed zo voor de klimaatverandering. Het verschil tussen deze virus en het klimaatprobleem is dat de eerste veel sneller doden nalaat. V: Waarom is de vleermuis verbonden aan zoveel virussen, van SARS tot Ebola, en SARS-CoV-2?A: Het blijkt dat vleermuizen natuurlijke gastontvanger zijn voor dit soort gevaarlijke virussen. Om verschillende redenen. Vooreerst omdat er enorm veel diverse varianten zijn bij de zoogdieren. Een op de vier soorten zoogdieren behoort tot de vleermuizensoort. V: Betekent dit dat er veel vleermuizen zijn?A: Het betekent niet alleen dat er heel veel zijn in aantal, maar dat er ook heel veel verschillende soorten vleermuizen zijn. Het is mogelijk dat elke vleermuizensoort een eigen virussoort heeft. Deze grote verscheidenheid maakt dat er een grote variëteit aan virussen bestaat. V: Welke andere redenen zijn er dat vleermuizen aan de basis liggen van zoveel virussen?A: Vleermuizen leven lang. Een vleermuis van de grootte van een rat kan gemakkelijk 18 tot 20 jaar leven. Een rat leeft slechts een of twee jaar. Vleermuizen leven ook in kolonies en hebben daardoor een enorme concentratie van nesten. Ik zag tot 60.000 nesten in een grot opeengepakt.Een lange levensloop en de grote opeenhoping zijn de uitgelezen omstandigheden opdat een virus gemakkelijk van het ene dier op het andere overgaat. En nog iets anders: er zijn aanwijzingen, nog niet helemaal bevestigd, dat vleermuizen een immuniteitssysteem hebben dat zo evolueert dat ze meer gastontvanger kunnen zijn voor vreemde lichamen. V: Vleermuizen leven ook steeds dichter bij bewoonde gebieden?A: Inderdaad. Vooral de grotere vleermuizen van tropische en subtropische gebieden. We verwoesten hun habitat en zo gaan ze op zoek naar voedsel dicht bij de door de mens bewoonde gebieden waar er groentetuinen zijn en fruitbomen in de parken. Dit alles betekent dat ze dichter bij de mens leven waar ze door de urine en de uitwerpselen de kans vergroten om het virus te verspreiden onder de huisdieren en vee. V: Moeten we bang zijn van de vleermuizen?A: Nee, nee. Het zijn bijzondere dieren en belangrijk voor het behoud van het ecosysteem. We moeten de vleermuizen niet vernietigen, maar ze eerder gerust laten. V: Hoe dan?A: Deze pandemie geeft ons de gelegenheid om te leren en om te begrijpen welk onze verhouding is ten opzichte van de natuur. V: Zijn wij, de mens, dan verantwoordelijk voor wat er gebeurt.A: Zonder twijfel. Wij mensen, de mensheid,  zijn verantwoordelijk voor al onze beslissingen: wat we eten, de kleding die we dragen, de elektronische producten die we gebruiken, de kinderen die we willen hebben, hoeveel we reizen, de hoeveelheid energie die we gebruiken. Al die beslissingen zetten de wereld, de natuur onder druk.  En wat wij vragen van de natuur, brengt ons ook steeds dichter bij het virus, bij wilde dieren. V: Is dit de weerwraak van de natuur?A: Ik zou het zo niet zeggen omdat ik een Darwin materialist ben. Ik personaliseer de natuur niet. Ik geloof niet in de natuur met een grote N die uit is op wraak of gevoelens. De mensheid, de mens, is een grote diersoort die in aantal het grootst is in de geschiedenis van de Aarde. Dit geeft een zeker ecologisch onevenwicht dat niet kan blijven aanhouden. Op een zeker ogenblik zal er een natuurlijke correctie komen. Dat gebeurt bij veel soorten. Wanneer ze bijzonder talrijk worden gebeurt er iets met de soort. Ze vallen zonder voedsel, of er ontwikkelen nieuwe soorten die hen opeten, of viruspandemieën vernietigen ze. Virale pandemieën verhinderen bijvoorbeeld een explosie van insecten die op bomen leven. Hier gebeurt iets dat naar analogie ook met de mens kan gebeuren. V: Zijn we zoals insecten?A: Neen, we zijn intelligenter dan insecten in het wild. We zijn intelligent genoeg om te zien wat op ons afkomt en de vernietiging om te buigen in een betere manier om om te gaan met de natuur en met de planeet. V: “Wij geven een nooit geziene opportuniteit aan het virus om zich te vermenigvuldigen”, schreef u in uw boek.A: Ja, omdat we met zo velen zijn en omdat we zo onderling verbonden zijn. Wanneer we in het wild gaan en een wild dier vangen, een vleermuis, een knaagdier, een chimpansee, en dit dier heeft een virus, en dit virus springt over op de mens, dan heeft dat virus een lotje uit de loterij gewonnen. Hij is door een smalle deur gekomen, maar heeft een enorm potentieel gevonden. We zijn met 7,7 miljard mensen en dus met evenveel mogelijke, potentiële gastontvangers die bijzonder verbonden zijn over heel de wereld. De pest doodde ongeveer een derde van de Europese bevolking, maar in de veertiende eeuw was het nog moeilijk om naar Noord-Amerika en Australië te gaan. De virus die oorzaak is van het Covid-19 is een van de meest succesvolle virussen omdat ze de hele planeet bewoont en uit evolutiestandpunt geen enkele druk heeft om te veranderen. Ze voelt zich goed zoals ze is. V: Hoe lang gaat ze zich goed voelen?A: Tot we een vaccin hebben. Dan is het mogelijk dat ze gaat evolueren, veranderen.  Niet omdat ze wil veranderen, dat kan niet, het is maar een virus, maar door natuurlijke selectie is het mogelijk dat ze een weg vindt om het vaccin te slim af te zijn. En dan begint de wedstrijd opnieuw om nieuwe aangepaste vaccins te ontwikkelen. We zullen misschien alle jaren opnieuw het vaccin moeten aanpassen of een breder spectrum moeten bestrijken. Maar eigenlijk doen we dat nu al met de griep; alle jaren moet het vaccin worden aangepast. V: Wat dit betreft, heeft de social distancing en de quarantainemaatregel een effect op het virus? A: Ja. Als we ons isoleren verminderen we de mogelijkheid dat het virus zich massaal verspreid zoals dat nu het geval is. Een mogelijkheid om een pandemie te begrijpen is de volgende: tussen alle potentiële slachtoffers van het virus, zijn er die vatbaar zijn, zijn er die geïnfecteerd geraken en zijn er die dood gaan. En zijn er die genezen. Eenmaal genezen is het moeilijker om opnieuw ziek te worden. Op die manier kan je aan een punt komen dat er veel doden zijn, dat er veel genezen en het aantal geïnfecteerden nog hoog is, maar het aantal mogelijke vatbare personen laag wordt. V: en wat dan?A: op dat ogenblik zal de pandemie afzwakken.     Artikel verschenen in El Païs van 19 april 2020Vertaling : Kris Fierens