‘Ons levenseinde humaniseren’ geschreven door germanist, filosoof en ethicus Hugo Van de Enden, is het beste boek over euthanasie en humaan levenseinde. Dit niet gemakkelijk te lezen boek werd aangevuld en geactualiseerd door oncoloog en professor aan de VUB, Wim Distelmans.

De auteur gebruikt het woord ‘sterven’ i.p.v. dood. Het woord sterven houdt een zekere maat van zelfbeschikking in, voor een waardig leven, voor een waardig sterven. Van den Enden verzet zich tegen de patriarchale, maatschappelijke houding tegenover ouderen, hulpbehoevende of stervenden; waarbij anderen (dokters, geestelijken, religieuzen, fundamentalisten…) eenzijdig beslissen, zonder rekening te houden met de wensen van voormelde groepen. In deze strijd voor persoonsrechten moet de in hoge mate weerloze mens opboksen tegen maatschappelijke machtsinstanties; niet alleen in een medisch, maar ook in een ideologisch klimaat.

Nog werk op de plank

In het boek –en dat is de verdienste van Distelmans- worden ook de tekortkomingen blootgelegd in de 20 jaar geleden goedgekeurde euthanasiewet. Ook al werd er heel wat veranderd in de oorspronkelijk wet, toch ligt er nog werk op de plank.

Wat bv. met prematuren en pas geborenen met zeer ernstige aangeboren afwijkingen, met ernstig gehandicapten, maar ook met duurzaam of onomkeerbaar comateus en psychisch dode patiënten, en diepdemente bejaarden die eerder hun wens voor euthanasie geuit hadden?
Wie bepaalt wanneer het moment gekomen is en hoe wordt dit moment bepaald? Wat ook als een arts de euthanasie weigert, zonder reden te geven; zoals dit nog het geval is in sommige instellingen? Moet er dan geen doorwijsverplichting worden ingevoerd?

Maar daar eindigt het niet mee. In welke mate primeert de wil van betrokkene -wat fundamenteel is bij euthanasie- of bijvoorbeeld de wil van zijn omgeving? Hetzelfde geldt bij euthanasie versus sedatie, het verlagen van de staat van bewustzijn van de patiënt. Bij sedatie primeert in principe de beslissing van de arts.

Drie ethische beginselen

Als richtsnoer voor waardig sterven hanteert Van den Enden drie ethische beginselen. Te beginnen met eerbied voor de waardigheid van de menselijk persoon; gevolgd door de immoraliteit van kunstmatige instandhouding van nutteloos en uitzichtloos lijden en tenslotte de eerbied voor het zelfbeschikkingsrecht over eigen leven en sterven.

In fine heeft professor Distelmans het over aanpassingen van de euthanasiewet. In sommige landen, zoals Frankrijk, wordt door sommige groeperingen nog hardnekkig gevochten tegen een euthanasiewet, ook al beloofde president Macron het recht op euthanasie in een wet te legaliseren.
Meer vermogenden moeten hiervoor naar het buitenland (Zwitserland, België of Nederland)

Aansluitend, een ander en luchtiger boek over dezelfde thema is ‘Joséphine’, een thriller van Anne-Laure Van Neer, winnaar van de Hercule Poirotprijs 2022. Een vriendengroep in een rusthuis kweken een vergiftuintje dat ingrediënten voor euthanasie levert. En ook een boekje samenstelt met fatale recepten, voor snelle oplossing wanneer de tijd rijp is. Een drama wordt het wanneer de tuin moet verdwijnen voor een nieuwbouw. Dan doet Joséphine werkelijk alles om hun tuintje en hun laatste wil te redden. Of het lukt, meer in het boek. De ontknoping van een thriller mag niet onthuld worden!

Catherine Stepman