Bijlage 2: Scholen als 'eerstelijnswelzijnszorg' voor kinderen en jongeren: ‘Terug naar school!’
13 mei 2020
Pas na het opheffen van de maatregelen zullen de brede maatschappelijke gevolgen van deze corona-epidemie zichtbaar worden. Als kinderpsychiaters, psychologen, huisartsen, pediaters, sociaal werkers, kinesisten, (ortho)pedagogen en wetenschappers zien wij de eerste alarmsignalen in onze (digitale) wachtkamers en op het terrein. De psychische, sociale en fysieke gevolgen van lockdown-light op kinderen en jongeren beginnen zich te tonen. Vrijdag mogen de eerste leerlingen terug naar school. Wij hopen dat daarna alle kinderen dit schooljaar terug naar hun vertrouwde schoolomgeving kunnen. Want scholen vervullen naast onderwijs ook een belangrijke eerstelijnszorg- en signaalfunctie. Vooral voor kinderen en jongeren in kwetsbare thuissituaties is het belangrijk dat dit zorgsysteem snel terug opgestart en versterkt wordt. Enkel op deze manier zullen we de vele – nu nog onzichtbare maatschappelijke – gevolgen het hoofd kunnen bieden.
Impact van quarantaine op kinderen
Kinderen zijn ontzettend veerkrachtig. Ze ontwikkelen in iedere nieuwe situatie – na een korte aanpassingsperiode – nieuwe en andere vaardigheden. Toch zullen veel ouders het erkennen, de quarantaine begint door te wegen. In verscheidene Vlaamse studies geven gezinnen met kinderen aan dat het mentaal zwaarder wordt. De combinatie van (tele)werk en zorg voor kinderen (nadien aangevuld met aanloopleren) wordt zwaarder en geeft soms aanleiding tot conflicten. In Italiaans en Spaans onderzoek rapporteren de meerderheid van de ouders gedragsveranderingen bij hun kinderen: concentratiemoeilijkheden, geïrriteerdheid, verveling, onrust, nervositeit, gevoelens van eenzaamheid, onbehagen en piekeren. Door de langdurige sluiting van scholen vallen sociale contacten met leeftijdsgenoten steeds meer weg en verwatert het contact met vertrouwensfiguren zoals leerkrachten. Ondertussen maken de kinderen en jongeren zich echter steeds meer zorgen. Zorgen en angst voor besmetting, over vrienden en familie, over hun toekomst. Het wegvallen van de schoolroutine heeft ook fysische gevolgen, slaaptijden worden onregelmatiger, schermtijd stijgt en bewegingsmogelijkheden dalen.
Kwetsbare kinderen: coronamaatregelen én een multiproblematiek
Voor kinderen uit kwetsbare gezinnen komen de psychische, sociale en fysische gevolgen van de quarantaine bovenop reeds bestaande problemen. Eén op vijf Belgische kinderen leefde voor de corona-epidemie al in armoede. Daarbovenop melden de OCMW’s, de voedselbanken en het Netwerk tegen armoede stijgende financiële zorgen en hulpvragen, in het bijzonder van alleenstaande ouders met kleine kinderen. Klein behuisd, zonder tuin, in een dichtbevolkte buurt is het letterlijk moeilijk ‘afstand’ nemen van de toenemende zorgen en spanningen. Ontsnappen naar gesloten speelpleintjes en sociale ontmoetingscentra is onmogelijk door de geldende maatregelen. Ook angstige ouders zijn een factor, sommige kinderen zijn al weken niet buiten geweest uit schrik voor besmetting. Andere ouders worden uit noodzaak gedwongen om hun kinderen alleen thuis te laten omdat ze broodnodig terug aan het werk moeten en de weg naar noodopvang niet kennen. De politie rapporteert 30% meer meldingen van kindermisbruik, 1712 lanceert een extra campagne naar aanleiding van de toenemende meldingen van geweld binnen families. Sinds het begin van de lockdown zien de spoeddiensten meer kinderen die slachtoffer werden van geweld dan kinderen met corona gerelateerde problemen.
School als eerste schakel naar veiligheid
In deze coronatijden gaat het debat (terecht) voornamelijk over het epidemiologisch risico maar lijken we collectief te vergeten dat scholen veel meer taken vervullen. De epidemiologische cijfers zijn echter duidelijk: een SARS-CoV 2 infectie verloopt mild bij kinderen en een ernstig verloop is hoogst uitzonderlijk. Dankzij de inspanningen van de bevolking is de actuele COVID19-curve enorm gedaald. Als alle sectoren waar er intussen versoepelingen zijn, de richtlijnen strikt opvolgen, voorspellen de mathematische modellen dat de heropening van de scholen geen risico op een heropflakkering is. Mede omdat de scholen eind juni alweer sluiten en er tegelijkertijd contact tracing wordt uitgerold. Voor de schoolomgeving zelf zijn goed onderbouwde richtlijnen beschikbaar die het “bubbel”-principe (een klas = een bubbel) centraal stellen naast de intussen gekende physical distancing en handhygiënemaatregelen. Goed onderbouwde COVID19-educatie op kindermaat is reeds beschikbaar (https://vvkindergeneeskunde.be/coronaspel).
Naast fysieke veiligheid, bieden scholen ook psychische en sociale veiligheid en zijn ze belangrijk in het eerstelijns zorgsysteem. Problemen worden vaak als eerste door (zorg)leerkrachten opgemerkt. Scholen hebben zicht op problemen waar andere hulpverleners geen weet van hebben en kunnen gericht doorverwijzen en langdurig opvolgen. Scholen zijn ook veilige havens, kinderen en jongeren zijn er onder leeftijdsgenoten en krijgen er een luisterend oor op maat van hun leeftijd.
Wij maken ons zorgen over de gevolgen van deze corona-epidemie op gezinnen. De scholen zijn een belangrijke bondgenoot in het signaleren en adresseren van deze problemen. We hopen dat alle kinderen nog voor de zomervakantie mogen terugkeren naar de scholen. En dat de scholen en hun bondgenoten met een relevant psychosociaal aanbod voldoende middelen en omkadering krijgen om hun zorgfunctie optimaal te vervullen.
Geschreven door:
Prof. dr. Inge Glazemakers (ontwikkelingspsychologe, ZNA-UKJA/UAntwerpen), dr. Jasna Loos (coördinator interdisciplinair speerpunten onderzoek infectieziekten, vaccinologie, volksgezondheid en eerstelijnszorg, UAntwerpen), Prof. Dr. Heidi Theeten, (jeugdarts en epidemioloog, UAntwerpen), Prof. Dr. Jean-Pierre Van geertruyden (outbreakpreventie, onderzoek en controle specialist, UAntwerpen), Prof. Peter Raeymaeckers (Master sociaal werk, UAntwerpen) en dr. Christiana Nöstlinger (gezondheidspsychologe en specialist gezondheidspromotie bij kwetsbare groepen, Instituut voor Tropische Geneeskunde)
Onderschreven door:
- Prof. Dr. Marc Raes, Voorzitter van de Belgische Vereniging voor Kindergeneeskunde en coördinator van de Belgische pediatrische COVID-19 task force
- Prof. Dr. Tyl Jonckheer, voorzitter Belgische Beroepsvereniging voor Kindergeneeskunde en coördinator van de Belgische pediatrische COVID-19 task force.
- Hanne Apers, Centre for Migration and Intercultural Studies, UAntwerpen
- Prof dr. An Bael, voorzitter Vlaamse Vereniging voor Kindergeneeskunde en gastprofessor UAntwerpen
- Prof. dr. Hilde Bastiaens, Huisartsgeneeskunde, UAntwerpen – huisarts en jeugdarts in Antwerpen
- Prof. dr. Philippe Beutels, directeur Centre for Health Economics Research & Modelling Infectious Diseases (CHERMID), UAntwerpen
- Dr. Pauline Boeckxstaens, Huisarts en Doctor Assistent Universiteit Gent
- dr. Johan Boxstaens, Docent & onderzoeker Sociaal Werk, Universiteit Antwerpen en KdG Hogeschool
- Prof. dr. Gunnar BUYSE, diensthoofd kindergeneeskunde, UZ Leuven, kliniekhoofd, kinderneurologie, UZ Leuven gewoon hoogleraar, KU Leuven
- Dr. Kirsten Cattoor, wetenschappelijk secretaris Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie, CAPRI, UAntwerpen
- Luc Claessens, Algemeen directeur, Jeugdzorg Emmaüs Antwerpen
- Jill Coene, socioloog, UAntwerpen
- Prof. Dr. Robert Colebunders, Global Health Institute, UAntwerpen
- Prof. Dr. Hilde Colpin, gewoon hoogleraar schoolpsychologie KU Leuven
- Prof. Dr. Bart Criel, hoogleraar departement volksgezondheid, Instituut Tropische Geneeskunde
- Dr. Sofie Crommen, voorzitter van de Vlaamse Vereniging voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie (VVK vzw)
- Dr. Siel Daelemans, Kinderlong- en infectieziekten, UZ Brussel, VUB
- Dr. Lieve De Backer, psychiater transitiepsychiatrie, PZ Multiversum, gastdocent UAntwerpen
- Ilse De Canck, onderzoekscoördinator faculteit geneeskunde en gezondheidswetenschappen, UAntwerpen
- Kristof Decoster, health policy unit, Instituut voor Tropische Geneeskunde
- Koen Dedoncker, Beweging tegen Geweld - vzw Zijn, gespecialiseerd in preventie van familiaal en seksueel geweld
- Prof. Dr. Katya De Groote, Kinderarts-Kindercardioloog, UZ Gent
- Prof. Dr. Ann De Guchtenaere, kinderarts, Secreatis-Generaal European Academy of Paediatrics, Ondervoorzitter Vlaamse Vereniging Kindergeneeskunde
- dr. Ir. Winni De Haes, Assistant over Fidlab (Labogroep Medina) & voedingsdeskundige
- Ingrid De Jonghe, Voorzitster TEJO Antwerpen - TEJO Vlaanderen
- Prof. dr. Lucia De Haene, Faculteit Psychologie & Pedagogische Wetenschappen & Transculturele Trauma-zorg vluchtelingen, PraxisP, KU Leuven
- Prof. Dr. Stéphanie De Maesschalck, Vakgroep Huisartsengeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg, Universiteit Gent
- Dr. Jeroen De Man, huisarts en onderzoeker UAntwerpen
- Dr. Joke De Pauw, kinesitherapeut en assistent Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie UAntwerpen
- Prof. dr. Ilse Derluyn, Centre for the Social Study of Migration and Refugees, UGent
- David de Vaal, Algemeen coördinator Netwerk tegen Armoede
- Prof. Dr. Benedicte De Winter, vice-decaan faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen UAntwerpen
- Prof. Dr. Monica Dhar, psycholoog ZNA-UKJA, docent UAntwerpen en VUB
- Jeroen Dillen, Algemeen Coördinator Vlaams Overlegplatform Geestelijke Gezondheid
- Prof. Dr. Tinne Dilles, onderzoeker Verpleegkunde en Vroedkunde, Universiteit Antwerpen
- Prof. Dr. Geert Dom. Hoogleraar psychiatrie UAntwerpen. Voorzitter Belgische Beroepsverenigng Geneesheren Specialisten in de Psychiatrie.
- Prof. Dr. Kristel Driessens, Master Sociaal Werk, UAntwerpen & Expertisecentrum Krachtgericht Sociaal Werk, Karel de Grote Hogeschool.
- Dr. Lies Durnez, onderzoekscoördinator Revalidatiewetenschappen en kinesitherapie, REVAKI/MOVANT, UAntwerpen
- Mieke Duthoo, psychologe, Bemok: begeleidingscentrum bij type 3- en 9-school voor kinderen met gedrags- en emotionele problemen en/of ASS, eigen praktijk voor kinderen en jongeren, bestuurslid Regionale Psychologenkring Kortrijk-Kuurne-Harelbeke, bestuurslid Zorgraad ELZ Kortrijk
- Prof. Dr. Erik Franck, Centre for Research and Innovation in Care, UAntwerpen
- Els Gadeyne, coördinator PraxisP, Praktijkcentrum Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen, KU Leuven
- Prof. dr. Nick Gebruers; Kinesitherapeut en docent REVAKI-MOVANT Universiteit Antwerpen
- Dr. Steven Gibens, sociaal werk KdG en Fac. Rechten Universiteit Antwerpen
- Prof. Dr. Kris Goethals, forensisch psychiater UFC/UZA en CAPRI/GGW/UAntwerpen
- Prof. Dr. Herman Goossens, Microbioloog, UZA, Universiteit Antwerpen en Utrecht.
- Prof. dr. Hans Grietens, hoogleraar orthopedagogiek, Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen, KU Leuven
- Dr. Charlotte Gryseels, Medische Antropologe, Instituut voor Tropische Geneeskunde, Antwerpen
- Dr. Cécile Guérin, jeugdarts, KU Leuven, Departement Maatschappelijke Gezondheidszorg en Eerstelijnszorg, Centrum voor Omgeving en Gezondheid & Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg
- Prof. Dr. Ann Hallemans, docent, onderzoeksgroep MOVANT, Universiteit Antwerpen
- Prof. Dr. Guy Hubens, decaan faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen, UAntwerpen
- dr. Kris Ides, Kinesitherapeut praktijkassistent Revaki Uantwerpen, UZA
- Dr. Brecht Ingelbeen, epidemioloog, Instituut voor Tropische Geneeskunde
- Prof. Dr. Marie Laga, hoogleraar departement volksgezondheid, Instituut voor Tropische Geneeskunde, Antwerpen
- Dr. Bert Lefevre, Huisarts, “Functional Medicine” arts, Consulent Fidlab
- Dr. Caroline Masquillier, medisch socioloog UAntwerpen
- Prof. Dr. Mira Meeus, Hoogleraar Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie, UAntwerpen en UGent. Prof. Dr. Petra Meier, decaan faculteit Sociale Wetenschappen, UAntwerpen
- Veerle Michiels, Docent lerarenopleiding, Odisee, Brussel
- Prof Dr. Wilhem Mistiaen, docent Anatomie, UAntwerpen
- Dr. Marian Moens, Medisch Directeur Heder
- Dr. Hedwig Neels, Women’s Health Kinesitherapeut en postdoctoraal onderzoeker UAntwerpen, UZA
- Prof. dr. Ilse Noens, hoogleraar orthopedagogiek, KU Leuven
- dr. Koen Pepermans, faculteitsdirecteur Faculteit Sociologie, UAntwerpen
- Prof. Dr. Hilde Philips, Huisartsgeneeskunde, UAntwerpen – docent en onderzoeker niet-planbare zorg, huisarts
- Prof. Roy Remmen, huisarts en hoogleraar UAntwerpen
- Thijs Reyniers, Socioloog, departement volksgezondheid, Instituut Tropische Geneeskunde, Antwerpen
- Prof. dr. Nathalie Roussel, hoofddocent Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie, UAntwerpen
- Iris Saerens, lerares NT2, Centrum voor Basiseducatie Antwerpen
- Dr. Petra Schelstraete, Kinderinfectieziekten, UZ Gent
- Prof. Dr. Didier Schrijvers, psychiater UPC Duffel, hoofddocent UAntwerpen
- Chloë Soens, klinisch psycholoog - psychodynamisch psychotherapeut ambulante gezondheidszorg (groepspraktijk) ; divisie zelfstandig psychologen Vlaamse Vereniging Klinisch Psychologen ; bestuurslid Reginale Psychologenkring
- Kim Steeman, Coördinator Familieplatform GG
- Prof. Jan Steyaert, master sociaal werk, UAntwerpen
- Prof. Elke Struyf, gewoon hoogleraar Onderwijswetenschappen, Antwerp School of Education & Faculteit Sociale Wetenschappen, UAntwerpen
- Prof. dr. Filip Struyf, Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie, hoofddocent UAntwerpen
- Michel Tirions, opleidingshoofd Ba Sociaal Werk en onderzoeker AP Hogeschool
- Prof dr. Eric van Breda, Bewegingswetenschapper, Vakgroepvoorzitter Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie, UAntwerpen
- Dr. Daan Van Brusselen, Kinderarts infectieziekten GZA ziekenhuizen, Belgian Pediatric COVID-19 Task Force
- Nathalie Van Ceulebroeck, lector-onderzoekers sociaal werk, AP Hogeschool.
- Prof. Dr. Sabine van daele, diensthoofd pediatrie UZ gent
- Dr. Sylvie Van Dam, onderzoeker Sociologie en Master Sociaal Werk, CRESC – UAntwerpen
- Prof. Dr. Pierre Van Damme, epidemioloog, vice-decaan Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen, UAntwerpen
- Dr. Tine Van Damme, Psychomotore therapeut, Research Group for Adapted Physical Activity and Psychomotor Rehabilitation, KULeuven
- Prof. Wim Van Damme, arts & gewoon hoogleraar Volksgezondheid en Gezondheidsbeleid, Instituut voor Tropische Geneeskunde, Antwerpen
- Dr. Rafael Van Den Bergh, Global Health Institute, UAntwerpen
- Prof. Dr. Filip Van den Eede, medisch coördinator Universitaire Ziekenhuisdienst Psychiatrie UZA, CAPRI, UAntwerpen
- Prof. dr. Marianne van der Sande, hoofd departement Volksgezondheid, Instituut voor Tropische Geneeskunde, Antwerpen
- dr. Patricia Van de Walle, post-doctoraal onderzoeker Pediatrische Revalidatie, Vakgroep Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie (Movant), UAntwerpen
- Prof. Dr. Corinne Vandermeulen, Jeugdgezondheidszorg, KU Leuven
- Veerle Van Gestel, Opleidingshoofd Sociaal Werk KdG
- Dr. Roel Van Giel, Voorzitter Domus Medica
- Luc Van Gorp, voorzitter CM
- Dr. Linda Van Grootel, beleidspsychiater ZNA-UKJA
- Prof. dr. Guido Van Hal, medisch socioloog UAntwerpen
- Prof. Dr. Guido Van Ham, Prof Emeritus Virologie en Infectieziekten aan UAntwerpen en Instituut voor Tropische Geneeskunde
- Stijn Van Hees, Laboratory for Experimental Medicine and Paediatrics, UAntwerpen
- Dr. Anouk Vanlander, wetenschappelijk medewerker Wetenschappelijke Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg (VWVJ)
- Dr. Mark van Oort, pediater UZA
- Prof. Dr. Lore Van Praag, Centre for Migration and Intercultural Studies, UAntwerpen
- Dr. Bea Van Robaeys, onderzoeker Expertisecentrum Krachtgericht Sociaal Werk & lector sociaal werk Karel de Grote Hogeschool
- Prof. Dr. Paul Van Royen, huisarts en gewoon hoogleraar Universiteit Antwerpen, voorzitter Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Antwerpen
- Aaron Van Steenlandt, onderzoeker Expertisecentrum Krachtgericht Sociaal Werk, Karel de Grote Hogeschool Antwerpen
- Prof. Dr. Dirk van West, kinder- en jeugdpsychiater, hoofddocent UAntwerpen en VUB
- Griet Vercaeren, Coördinator Vlaams Overlegplatform Geestelijke Gezondheid thema zorgcontinuïteit voor jongeren en jongvolwassenen
- Pascale Vereecke, onderzoeker en lector Karel de Grote Hogeschool Antwerpen
- Evelien Verlinden, sociaal werker contextbegeleiding, begeleidingscentrum bijzondere jeugdzorg
- Prof. Dr. Stijn Verhulst, diensthoofd Kindergeneeskunde UZA en hoofddocent Universiteit Antwerpen
- Prof. Dr. Sara Willems, Vakgroep Huisartsengeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg, Universiteit Gent
- Prof. Dr. Edwin Wouters, Centre for Population, Family & Health, hoogleraar medische sociologie UAntwerpen