Epidemioloog Anne-Mieke Vandamme: ‘Kan je van lockdown naar lockdown gaan? Dat kan, als de samenleving dat wil dragen’

Anne-Mieke Van Damme. ‘De regel van vijftien wisselende contacten was eigenlijk geen maatregel: dat was voedsel geven aan de epidemie.’

De tweede golf van het coronavirus is niet de laatste, voorspelt viroloog en epidemioloog Anne-Mieke Vandamme. Ze waarschuwt dat steeds minder mensen de maatregelen zullen volgen als die niet beter uitgelegd worden. ‘Met welk doel nemen we maatregelen? En wie draagt de kost? Dat is nu lang niet voor iedereen duidelijk.’

Bent u verrast dat de tweede golf er zo snel kwam?

“Ik had al eerder gezegd dat een tweede golf er misschien deze zomer al zou komen.”

Dit was dus te voorzien?

“In zekere zin wel. Alles hangt af van de maatregelen die genomen worden, en hoe goed ze opgevolgd worden. Als de maatregelen onvoldoende zijn of niet goed genoeg worden opgevolgd, dan is het inderdaad te verwachten dat er een nieuwe piek komt. De regel van vijftien wisselende contacten was eigenlijk geen maatregel: dat was voedsel geven aan de epidemie.”

Uit de cijfers blijkt dat niet lang nadat die versoepeling inging, de epidemie weer begon aan te sterken.

“De aanloop voor deze tweede golf is meer dan een maand geleden genomen, toen er enkele grote manifestaties plaats hadden.”

Welke manifestaties? Die van Black Lives Matter?

“Het is moeilijk om te zeggen welke het precies geweest zijn. Ik wil geen specifieke gebeurtenissen met de vinger wijzen. Ik heb het in het algemeen over mensen die samenkomen, te dicht bij elkaar staan, en de maatregelen niet respecteren.
“De eerste besmettingen van deze golf gebeurden vooral bij jonge mensen. Zolang dat het geval is, merk je daar weinig van. Jonge mensen hebben heel weinig symptomen, waardoor ze zich ook niet laten testen. Zo kan het virus zich verder verspreiden. Het gevaar bestaat erin dat zij dan in alle stilte ook hun oudere familieleden besmetten. Op den duur wordt dat wel duidelijk. Maar als je dan op de rem gaat staan, is het eigenlijk al te laat. We zien nu dat de generatie van de ouders van die jongeren besmet geraakt, en hun risico op complicaties is een stuk groter.

Wat mogen we nog verwachten? Wordt deze golf zo zwaar als de eerste?

“Ik denk dat het aantal besmettingen hoger zal uitvallen. Maar de sterfgevallen in ziekenhuizen misschien niet. We staan nu veel verder dan in de eerste golf. We kunnen de ziekte al beter behandelen – niet met antivirale middelen, maar we kunnen wel de nevenwerkingen bestrijden waardoor het risico op een blijvend letsel of een overlijden verkleint.”

De komende weken keren veel mensen terug uit het buitenland, vaak vanuit risicogebieden. Vreest u dat terugkerende vakantiegangers het virus nog meer wind in de zeilen zullen geven?

“Ik denk niet dat dat een groot effect zal hebben. Omdat het eigenlijk al te laat is: het virus is alweer heel sterk verspreid in onze maatschappij. We moeten in het algemeen meer testen en opvolgen, betere contact tracing uitvoeren voor iedereen die denkt risico gelopen te hebben. Veel belangrijker dan die terugkeerders is de maatregel van de vijf vaste contacten.”

De vraag is of iedereen zich daaraan zal houden. Er is de voorbije maanden al veel gevraagd van de bevolking. De motivatie is niet bij iedereen even sterk.

“Precies, dat is een belangrijk punt. Het grote probleem is dat het niet duidelijk is welk gemeenschappelijk project de overheid voor ogen heeft. Zolang mensen daar geen helderheid over hebben, zal het voor velen moeilijk zijn om zich aan de afgesproken regels te houden.”

Wat bedoelt u daar precies mee?

“Op dit moment lijkt het project erin te bestaan om samen het aantal infecties in de tweede golf zo laag mogelijk te houden. Dat is valabel. Maar het is niet de enige mogelijkheid. We kunnen ook kiezen voor een project waarbij we de mensen beschermen die het meeste risico lopen om zwaar ziek te worden. In dat geval zou je bijvoorbeeld de grootte van de bubbel kunnen aanpassen aan het risico op ernstige ziekte. Mijn punt is: het is belangrijk dat we een discussie voeren over het project. Met welk doel nemen we maatregelen? Wat is de kost als die maatregel niet genomen wordt? En wie draagt die kost? Dat is nu lang niet voor iedereen duidelijk.”

Fout! Bestandsnaam niet opgegeven.Anne-Mieke Van Damme. ‘Zelfs een stoffen mondmasker vermindert de verspreiding van viruspartikels met de helft. Dat is voldoende om het de moeite waard te maken.’Beeld © Stefaan Temmerman

Hoeveel zin heeft een maatregel zoals de algemene mondmaskerplicht die in verscheidene steden van kracht is?

“Mijn persoonlijke opinie als epidemioloog is dat die maatregel zin heeft. Het is een ingreep die heel weinig moeite kost, het gaat erom een gewoonte te kweken. En het heeft wel degelijk effect. Zelfs een stoffen mondmasker vermindert de verspreiding van het virus met de helft. Dat is voldoende om het de moeite waard te maken.”

Ook wanneer je alleen wandelt in een bos of in een godvergeten straatje?

“Stel: je rijdt in het midden van de nacht met de wagen, en je nadert een rood licht. Je hebt in alle richtingen een goed zicht, en je ziet van geen enkele kant een auto naderen. Er is geen enkel risico. Rijd je dan door het rood? Als je dat doet, kan je beboet worden – dat is een afspraak die we als samenleving gemaakt hebben. Het komt erop aan dat een maatregel duidelijk genoeg moet zijn. Als iedereen zelf mag beslissen wanneer het nodig is een regel te volgen, zullen er altijd mensen de kantjes ervan aflopen.”

Wat vindt u van die avondklok in Antwerpen? Dat gaat toch om een hele grote inperking van de burgerlijke vrijheden.

“Eigenlijk moest daar eerst een discussie gebeuren: wat zijn de wetenschappelijke argumenten om aan te nemen dat de avondklok de epidemie gaat indijken? Nog een belangrijke vraag: wat is de impact op het leven van de mensen wanneer je zo’n avondklok invoert?
“Al die elementen moet je tegen elkaar afwegen. Je kan natuurlijk niet wachten tot alles wetenschappelijk bewezen is, maar de burger heeft wel recht om te weten welke afweging er gemaakt werd. Wat mij betreft, mag daar ook eens expliciet over gecommuniceerd worden: dit gebeurt er als we de avondklok invoeren, dit gebeurt er als we het niet doen, en op basis van X, Y, Z hebben we zus en zo beslist. Het is belangrijk om dat goed uit te leggen aan de bevolking, en hen ook op een of andere manier inspraak te geven. Anders verliest de samenleving haar vertrouwen in de overheid, met als resultaat dat maatregelen minder goed opgevolgd worden.”
‘In ons onderzoek zien we gevallen waarbij twee partners – 88 en 93 jaar oud – elk op hun eigen kamer moesten blijven, drie maanden lang. Waarom?’

Kan u een voorbeeld geven van een beslissing waar niet voldoende inspraak is geweest?

“Bij de woon-zorgcentra is in de eerste golf niet de afweging gemaakt tussen gezondheid en welzijn, tussen het vermijden van de infectie enerzijds en een aanvaardbare levenskwaliteit anderzijds. In ons onderzoek zien we gevallen waarbij twee partners – 88 en 93 jaar oud – elk op hun eigen kamer moesten blijven, drie maanden lang. Waarom? Wie weet waren dat de laatste drie maanden van hun leven, zelfs zonder corona. Moet je hen dan wel opsluiten? Die mensen mogen daar van mij gerust mee in beslissen.”

Uw collega-viroloog Marc Van Ranst had het vorige week al over een derde golf. Dan wordt het probleem dat u schetst nog acuter: willen mensen steeds weer de prijs betalen om een samenleving ten dele op slot te zetten?

“Dat is exact mijn punt. De tweede golf is nu bezig. Je kan verwachten dat de besmettingen nu nog een maand in stijgende lijn zullen zitten. Per maand dat de curve omhoog gaat, heb je ongeveer twee maanden nodig om die weer te laten zakken – als tenminste de maatregelen gevolgd worden. Dan is het al oktober.”

Dan staan we voor het seizoen van de verkoudheden en de griep.

“En dan volgt er natuurlijk een derde golf. Dat spreekt voor zich.”

Dit jaar nog?

“Ja. November, december, misschien januari: dan is die derde golf er. En daarna komt er een vierde en een vijfde. Nu, hoe meer mensen er al besmet zijn, hoe minder er nog besmet kunnen worden. Maar de hoogte van de eerste piek werd bepaald door de lockdown. Als de huidige maatregelen minder goed werken dan een lockdown, zal de piek wellicht hoger zijn.
“Een antiviraal middel gaat er nog lang niet zijn. Het bestaat, maar het is te duur en het werkt niet echt goed. Voor het merendeel van de bevolking gaan er het komende jaar, misschien wel langer, geen antivirale middelen of vaccins beschikbaar zijn. De vraag is dan welke maatschappij we willen. Kan je van lockdown naar lockdown gaan? Dat kan, als de samenleving dat wil dragen. Maar we kunnen ook nadenken over andere maatregelen die minder vragen van de maatschappij.”

Op alle artikelen, foto's en video's op demorgen.be rust auteursrecht. Deeplinken kan, maar dan zonder dat onze content in een nieuw frame op uw website verschijnt. Graag enkel de titel van onze website en de titel van het artikel vermelden in de link. Indien u teksten, foto's of video's op een andere manier wenst over te nemen, mail dan naar [email protected].
DPG Media nv – Mediaplein 1, 2018 Antwerpen – RPR Antwerpen nr. 0432.306.234