De truc met de waterpomp

Peter Janssen
Gerontoloog

Dat woonzorgcentra weer nieuwe bewoners verwelkomen, vindt Peter Janssen levensgevaarlijk. Het risico op besmetting zal er blijven bestaan. We kunnen beter lessen trekken uit de cholera-aanpak van een Britse arts in de negentiende eeuw.

In een woonzorgcentrum in Deerlijk scheiden planken de covid-afdeling van de rest. ‘Je kunt woonzorgcentra niet risicovrij maken.’ Dirk Waem/blg

Nu de covid-19-epidemie begint uit te doven, wordt steeds duidelijker dat de Belgische coronacrisis vooral een rusthuiscrisis is. Twee derde van de coronadoden zijn rusthuisbewoners (DS 6 juni). Een op de drie ouderen die in het rusthuis besmet geraakt zijn met het nieuwe coronavirus, is overleden. Bij thuiswonende ouderen is dat maar vijf procent. Landen waar rusthuizen minder zijn ingeburgerd dan België, hebben opvallend minder doden te betreuren. Als er één les is die deze crisis ons zou moeten leren, dan toch wel dat het rusthuis niet de oplossing is, maar het probleem.
In 1854 luidde de Britse arts John Snow met een eenvoudige ingreep de geboorte in van de moderne epidemiologie. In Londen woedde een dodelijke cholera-epidemie. Bewoners begonnen de getroffen wijken te ontvluchten en de overheid was ten einde raad. Ze was zelfs bereid te luisteren naar de bizarre bewering dat deze ziekte werd veroorzaakt door mysterieuze, onzichtbare kiemen in het drinkwater en niet door bedorven lucht, zoals toen algemeen werd aangenomen. Snow kreeg de toestemming om een handpomp van een openbare waterput te laten afsluiten. Als bij wonder kwam er een einde aan de vele sterfgevallen.
Ook heel wat andere uit hun voegen barstende steden kampten in die periode met dodelijke epidemieën. De armoedige en ongezonde leefomstandigheden veroorzaakten geregeld nieuwe uitbraken van cholera en andere besmettelijke ziekten, zoals tyfus, pokken of tbc. De interventie van Snow was de aanzet voor wat de sanitaire revolutie is gaan heten. Een betere hygiëne, veilige drinkwatervoorzieningen en efficiënte rioleringen waren voortaan prioritair. Het was duidelijk geworden dat in de moderne, dichtbevolkte steden een goede gezondheid vooral een kwestie is van een gezonde omgeving. Dat we nu met miljoenen mensen veilig kunnen samenwonen in grote steden, hebben we vooral te danken aan de loodgieter.

Het eigen kot is het veiligst 

Snow heeft ons geleerd hoe je de stad succesvol choleraproof maakt. Ook de corona-epidemie pakken we succesvol aan door preventieve maatregelen te nemen die inspelen op onze omgeving en ons gedrag. In ons kot blijven, afstand bewaren en handen wassen zijn het corona-equivalent van Snow’s afgesloten waterpomp. Voor de rusthuizen betekent dit dat ze, net zoals de waterpomp, als bron van de epidemie moeten verdwijnen. Kwetsbare mensen die samenwonen in een instelling kunnen geen afstand bewaren. Hen dwingen in hun kot te blijven, is een onleefbare en onmenselijke isolatiemaatregel. Wat je ook probeert, het rusthuis blijft een levensgevaarlijke omgeving. Eén vonk is voldoende om het virus er opnieuw te doen oplaaien.
Je kunt woonzorgcentra niet risicovrij maken. Maar dat geldt niet voor onze samenleving in haar geheel. Net zoals voor iedereen is het eigen kot ook voor ouderen het veiligst. Een aanzienlijke investering in meer en betere ambulante diensten moet het mogelijk maken om thuis te kunnen blijven wonen. Net zoals in de tijd van Snow hebben we nood aan ‘loodgieters’ die onze leefomgeving gezond maken, ook voor ouderen. Door zelfredzaamheid en bewegen te stimuleren, kunnen we ziekte en zorgafhankelijkheid vermijden en dus ook de verhuizing naar het rusthuis.
Zoiets kost geld. Maar net zoals bij de andere versoepelingen van de coronamaatregelen spelen ook in het rusthuis economische overwegingen een belangrijke rol. Al voor de crisis stonden er heel wat kamers leeg. 3.000 coronadoden betekent 3.000 extra lege kamers. Maar daarnaast zijn er de gangbare sterfgevallen die niet aan corona te wijten zijn. Betrouwbare cijfers zijn moeilijk te achterhalen, maar het is aannemelijk dat meer dan tien procent van de 80.000 woongelegenheden in de Vlaamse rusthuizen leeg staat. Dat betekent heel wat gederfde inkomsten.

Vreemde vogel

Het is dus niet geheel onlogisch dat de rusthuizen, behalve de versoepelingen voor het bezoek, ook het einde van de opnamestop hebben weten af te dwingen. Maar of de overheid de juiste beslissing heeft genomen valt te betwijfelen. Zo stelt ze niet alleen meer ouderen bloot aan het gevaar, maar blijft ze ook geld stoppen in de bron van de problemen. Daardoor krijgen fundamentele lange termijnoplossingen niet de financiering die ze nodig hebben.
In zijn tijd werd Snow afgedaan als een vreemde vogel die kwam aanzetten met rare, nieuwe ideeën. Hij promootte niet alleen vegetarisme en de geheelonthouding, maar vond het ook heilzaam om patiënten voor een operatie te verdoven. De waterpomp die hij liet afsluiten, werd kort na het einde van de epidemie opnieuw aangesloten. Tot de volgende epidemie. Pas een tiental jaren na zijn dood vond zijn theorie over het besmette drinkwater ingang en begonnen ook zijn collega’s te pleiten voor doeltreffende hygiënemaatregelen. Hopelijk wordt de les van Snow vandaag sneller opgepikt dan toen.